Manuel Suárez Suárez

O paso do tempo fai que medre en min o agradecemento que merecen os cidadáns da República Oriental do Uruguai que en novembro de 1958 reciben a un neno emigrante que viaxa da man da súa nai para reunirse co seu pai nun lugar chamado Montevideo. Coido que con cinco anos non entendemos nadiña da emigración e por tanto tampouco nos afecta a morriña. Axiña, os recordos da aldea foron esvaecendo. O ingreso nunha nova realidade fai que centres a túa atención no que tes diante dos ollos para ir gardando no arquivo as imaxes e os sons que serán a túa compaña no escenario montevideano. Os recordos eran para os folladiños que me facía a avoa Concepción e tamén para o chocolate que mercaba na feira de Baio. O desembarco na capital uruguaia tivo lugar o xoves 27 pero a entrada sentimental foi na tarde do domingo 30, na casa de Ramón de Castromil. Aquel domingo é inesquecible.

Os anos pasan pero non esquezo a alegría que sentía en novembro de 1958 cando embarquei no porto da Coruña no Cabo de Hornos. Despois do adiamento da viaxe por mor do encontro cunha loba nun monte da miña aldea de Tines (Vimianzo) ía camiño de Montevideo, ben collido da man da miña nai (Valentina de Xan) para atoparme con meu pai (Xesús do Rei). Foron vinte días de travesía –do 7 ata o 27– nos que o pasei mal polos mareos cotiás e só comía algunha froita xa que o ulido do comedor facíame vomitar.

O filme documental ‘Sempre en Galicia, voz e pensamento galeguista na emigración’ da autoría de Xan Leira (Memoria Documental de Galicia) estreouse o 16 de outubro no Museo do Pobo Galego de Santiago de Compostela. Con anterioridade, o 3 de setembro, en coincidencia coa data de fundación do programa tivo lugar no Consello da Cultura Galega a presentación dun adianto de breve duración para celebrar o cumprimento de 75 anos ininterrompidos dun programa emitido enteiramente en galego na capital uruguaia.

En el ‘Rover’ sigue firme la barra de amigos Carboneros-Frenteamplistas que todos los viernes, al caer la noche, se reúnen desde hace más de 40 años para compartir las alegrías y las penas de la vida diaria. Esta esquina les recuerda cuando agarraban el ‘155’ que bajaba por San Martín y los llevaba al centro para encontrarse en ‘18’ con alguna chiquilina que les estaba moviendo el piso.

O paso do tempo vai esquecendo o labor de moitas asociacións de emigrantes pois levamos no lombo máis dun século mantendo a identidade propia na beira riopratense da República Oriental do Uruguai. Alí, na capital da patria do moi nobre Xosé Artigas temos dous exemplos de herdeiros que non perderon as súas raíces, o Centro Galego (fundado en 1879) e o programa radial ‘Sempre en Galicia’ que naceu en 1950.

Cando se fala das actividades das asociacións de emigrantes na República Oriental do Uruguai temos que considerar o momento histórico e o país no que ofreceron os seus servizos. Non é o mesmo que desembarques na Habana que en Bos Aires ou en Montevideo. Poida que a morriña sexa idéntica para todos pero o seu acougo terá unhas cores na beira caribeña o outras na beira riopratense. A historia da emigración dinos que as máis fortes foron o Centro Galego da Habana e o Centro Galego de Bos Aires e a Casa de Galicia de Montevideo. Estou a falar de patrimonio edilicio pero tamén de algo moi importante que ofrecían as tres entidades: a asistencia médico-hospitalaria para os seus asociados.

La barra frenteamplista del “Rover” está de luto ya que falleció un honrado luchador que siempre fue motivo de inspiración para sobreponerse a las adversidades que soportó la República Oriental del Uruguay en los últimos 50 años. El Pepe salió de la oscuridad para alumbrar con su ética luz en el camino de consolidación democrática en armónica convivencia social.

O meu amigo Monterroso Devesa leva uns vinte anos sen pasar o inverno na Coruña, a súa cidade de nacemento, xa que prefire gozar do solleiro verán na capital da República Oriental do Uruguai. En Montevideo e perto do Parque Rodó e da praia Ramírez, ten un apartamento desde o que toma mate (sempre sen azucre) mirando ao do Río da Prata. As voltas da vida levaron a Xosé, collido da man de María Teresa Devesa Juega, ata un afastado lugar no norte uruguaio (Tacuarembó) onde naceran unha parte dos seus avós maternos. Alí cursou primaria e secundaria e logo en Montevideo fixo o bacharelato e comezou os estudos de Dereito que foron interrompidos polo seu retorno a Galicia. Aprobadas unhas oposicións ao ministerio da Facenda estivo traballando en Madrid, Cáceres, Xixón e A Coruña.

Quero insistir en que non debemos de esquecer aos emigrantes que loitaron activamente no mantemento da nosa identidade propia. En Montevideo temos un moi bo exemplo de compromiso coa defensa da cultura propia que se debe recoñecer con aplausos e distincións. Un programa radial, en galego, vai cumprir 75 anos de vida e non hai dúbida que o feito é histórico. O que corresponde é agradecer e parabenizar aos fundadores e continuadores da que hoxe é a máis longa e ininterrompida homenaxe a Castelao: ‘Sempre en Galicia’.

Neste ano 2025 temos que ser agradecidos cos emigrantes que en Montevideo –o 3 de setembro de 1950– fundan un programa de radio para lembrar a Castelao (falecido en xaneiro na capital arxentina) pois merecen as maiores distincións e recoñecementos. A emisión de ‘Sempre en Galicia’, nas mañás dos domingos, ten a singularidade de que se realiza enteiramente en galego. Quere dicir que milleiros de descendentes da nosa emigración aprenderon ou entenderon o significado da nosa cultura diferenciada por medio da radio e así foi como se achegaron a emotividade da terra de Rosalía de Castro.

Neste ano 2025 o programa de radio Sempre en Galicia que se leva emitindo ininterrompidamente en Montevideo desde o 3 de setembro de 1950, cumpre pois 75 anos de meritoria sementeira de identidade cultural diferenciada. Foi na capital da miña benquerida República Oriental do Uruguai onde, despois do falecemento de Castelao en Bos Aires, os seus amigos e compañeiros de loita comezan a falar sobre a necesidade de non esquecer o seu legado ético na defensa dos valores identitarios da nación galega.

La barra del ‘Rover’ despide el año con alegría. Se acabó el sufrimiento de aguantar al corrupto Lacalle Pou que fue un buen repartidor de coimas entre sus socios de gobierno, pero un pésimo gestor de los fondos públicos para la mayoría de ciudadanos de la República Oriental del Uruguay. Se vienen cinco años de esfuerzo para que el Frente Amplio vuelva a poner las cosas en su sitio, es decir, que el crecimiento de la economía beneficie a los más desfavorecidos.

Para todos aqueles cidadáns que non sexan nados nas terras riopratenses da Arxentina o do Uruguai é unha mesma cousa o tango e Carlos Gardel (Carlos Escayola Oliva) xa que establecen unha identificación total entre a figura do cantor e a súa expresión musical. O certo é que Gardel comezou interpretando cancións crioulas, coma todos os grandes cantores das primeiras xeracións (Villoldo, Gobbi, Contursi) e foi en 1917 cando a súa voz inaugura e impón moi exitosamente o tango-canción.

Non é doada a tarefa de determinar o léxico completo de palabras galegas que participaron na formación da linguaxe riopratense, sexa na lingua popular ou no lunfardo. O certo é que os nosos emigrantes deixaron a súa pegada pero nunca se fixo unha investigación filolóxica para identificar, sen dúbidas, todas as nosas palabras. Hai pequenas achegas feitas por afeccionados patrióticos coma ser Luís Seoane ou Antonio Pérez Prado.

Quero aproveitar que ‘Sempre en Galicia’ de Montevideo (o programa en galego máis antigo do mundo) cumpre 74 anos para pedir que o vindeiro ano viaxemos ata a capital da miña moi recordada República Oriental do Uruguai para participar nas celebracións do 75º Aniversario. Coido que estamos en débeda cos emigrantes que o 3 de setembro de 1950 deciden homenaxear a Castelao (falecido en Bos Aires no mes de xaneiro) por medio da fundación dunha audición radial que fose emitida enteiramente no noso idioma.