Opinión

Sempre en Montevideo (1958-2008) Na esquina de Pantaleón Artigas e Ipiranga

Unha daquelas mans era a de meu pai. O fillo máis novo da casa do Rei de Tines era ferreiro pero o choio escaseaba pola Terra de Soneira e non era doado gañar unha pesetiña. Se estaba en América era por mor de Ramón de Alberte que lle escribira dicindo que viñese axiña. Na capital uruguaia os ferreiros comían carne de vaca todos os días que quixesen con só oito horas de laburo.
Sempre en Montevideo (1958-2008) Na esquina de Pantaleón Artigas e Ipiranga
Unha daquelas mans era a de meu pai. O fillo máis novo da casa do Rei de Tines era ferreiro pero o choio escaseaba pola Terra de Soneira e non era doado gañar unha pesetiña. Se estaba en América era por mor de Ramón de Alberte que lle escribira dicindo que viñese axiña. Na capital uruguaia os ferreiros comían carne de vaca todos os días que quixesen con só oito horas de laburo.
O paso do tempo fai que moitas imaxes se escurezan pero hai outras que se volven máis luminosas. Non lembro nadiña de cando subín da man da miña nai pola escada do ‘Cabo de Hornos’ o 7 de novembro de 1958 pero si teño moi presente que vinte días despois buscaba entre ducias de mans que abaneaban no porto de Montevideo.
O neno que viña no barco pasárao mal. De mareo en mareo ata terras brasileiras. O tío Xosé do Rico, emigrado en Río de Xaneiro, trouxo ao camarote unha froita amarela moi saborosa chamada banana. Foi a apócema máxica que o repuxo un pouco diante da perda de peso. Non quedaba sinal ningunha da fachendosa barriga que botara na aldea grazas aos folladiños da avoa Concepción.
O primeiro domingo americano foi unha festa. Pola mañá e aínda adurmiñado escoitou desde a cama os sons dunha gaita. Disque viñan dunha radio chamada ‘Carve’ segundo explicou o pai. Un aparello –da marca ‘Philco’– do que saen as voces duns homes que falan máis ou menos coma o facía o avó Evaristo. Parece cousa de maxia. Anos anos despois foi colaborador de Manuel Meilán e Pedro Couceiro que eran os que falaban pola radio desde o programa ‘Sempre en Galicia’.
Pola tarde foron camiñando ata a casa de Ramón que estaba casado con María do Remixio. Vivían na rúa Santa Ana. Tiñan unha filla que tamén baixara dun barco pero que levaba un par de anos neste lado do mar. Aquela merenda con doce de leite foi a confirmación de que viñera para un lugar único. Antes toleaba co chocolate que a avoa mercaba na feira de Baio pero de agora en diante sería o máis fiel seareiro do doce máis rico do mundo. Quedei totalmente convencido en que se a Mercediñas lle ía tan ben na escola era porque comera moito doce de leite.
As árbores enchían as beirarúas do barrio de Aires Puros. Eran os paraísos que protexían dun sol que quentaba bastante máis que o de Tines. Ademais de sombra botaban un froito pequeno con forma de oliva que era a munición utilizada no xogo de policías e ladróns. Cando pasaba algún carro cheo de papeis, vidros e latas toda a atención ía ao animal. Lembraba a besta na que uns meses atrás volvía paseniñamente dos Denllos para a casa.
Os meses do verán pasaron voando. Foi o 8 de decembro no xantar cando a nai lembrou que a avoa Concepción estaba de santo aínda que no calendario montevideano non aparecía a Inmaculada Concepción. Poñía en letras vermellas: Día de las playas. O pai afirmou moi convencido que aquí os curas non mandan nada. Unha boa proba foi durante un descanso laboral en Casa Ponti. Pola beirarúa de Yaguarón case Agraciada pasou un crego con sotana que ía cara a veciña parroquia da Aguada e varios compañeiros de traballo ergueron a voz para dicir: ¡cuervo…cuervo!
Os ollos non daban feito. O oído rexistraba ducias de sons e o olfato arrencedía compracido uns chouriciños na grella. Sen ningún rito iniciático o neno de Tines intégrase no sentimento montevideano. Uns días antes do nadal de 1958 era un membro máis daquel lugar ateigado de alegría. Aínda non sabía o nome do país pero sentíase ben camiñando entre a xente e os vendedores. As voces pregoaban produtos que non coñecía. O acento e a entoación eran raros: Vaamoo… que me queda el último; Yebee… la pichincha hoy; Vea doña… los mejores durasnos Rey del Monte. Estaba na feira de Tristán Narvaja.
Non sei os quilómetros que fixen o 6 de xaneiro de 1959. Os pés firmes nos pedais facían ir e vir un coche vermello con dúas raias brancas nos costados. A baixadiña de Pantaleón Artigas desde Ipiranga era especial. Se ben aínda non esquecera as pedaladas nun triciclo de madeira e ferro que lle fixera o pai antes de embarcar no ‘Castel Bianco’ aquela máquina montevideana era moi superior. Ata podía descansar debaixo do paraíso sen quitar as mans do volante. Levaba un mes e pouco lonxe de Tines pero semellaba que o cambio era positivo.
Todo era novidoso e os novos nomes fóronse gravando por riba doutros anteriores que axiña se esqueceron. A primeira esquina estratéxica foi a de Propios e Burgues. Había que recordar dous números de tres cifras segundo a viaxe fose ao mar ou ao centro. O mar eran os areais de Buceo e Malvín e no centro traballaba o pai. Para bañarse o ‘202’ e para traballar o ‘158’. Nesta encrucillada as mantequillas da panadería ‘La Futurista’ eran unha gozada. Levaban de recheo o mesmo doce de leite que probara na casa de Mercediñas.
Pero non todo era doce de leite. Tamén estaba a mortadela. Un pan porteño con dúas lonxas de friame de ‘Cativelli’ ou de ‘Ottonello’ son o mellor reforzo despois de tres horas sen saír da auga morna do Rio da Prata. Os pais preguntan se lembra cando estivo en Laxe. Non recorda case nada e non quere distraerse. Roe de présa. Quere volver axiña co neno que está a facer un pozo na area e necesita axuda. Pola noite descubrirá que o tomate ademais de comerse tamén arrefría a pel queimada polo sol.
Tamén houbo que sufrir. Na aldea nunca comera carne de vaca. Cando viu no prato unha zumenta costela de cuadril quedou paralizado. Aquilo era horrible. Non entendía a razón de que a nai día si e día tamén lle preparara un churrasco. Insistía en convencerme de que comendo carne medraría moito. Os anacos ían dunha moa á outra pero non baixaban. O sangue escorregando...ah!...que noxo. Houbo que botar man da inventiva xa que dona Valentina non me deixaba saír da cociña sen rematar. Menos mal que se me ocorreu ir agachando os anaquiños mastigados nos petos do pantalón porque senón aínda hoxe estaría na mesa.
En febreiro seguía habendo sol pero ademais da praia era tempo de entroido. Chegaban as murgas e os tamborís. Desde os ombreiros do pai vía o paso das carrozas alegóricas que ían desfilando por ‘18’. Estaba na esquina de Río Negro apretuxado entre milleiros de persoas. Oe un son que o fai vibrar. Un grupiño de homes negros peta coas mans nuns alongados tambores cheos de cores. Nunca vira antes tal cousa. Son os tamborís dunha comparsa de negros que tocan unha música que lle chaman candombe. Volve para a casa co ritmo na cabeza e repetindo unha e outra vez a fermosa palabra.
Os domingos pola mañá o meu pai adoitaba mercar o xornal ‘El Día’. Mentras el miraba nas páxinas dos avisos de compra e venda eu lía en voz alta algunha noticia e tamén o que miña nai chamaba horóscopo. Así aprendín que había un presidente e moitas vacas e que os maiores gañaban cartos coa quiniela. Esta é outra palabra que me soaba ben e moito mellor aínda despois de que o meu tío Xesús, casado con tía Maruja e residente na Arxentina, chegara sorrindo carregado de masitas para celebrar que lle tocaran uns centos de pesos. O tío dicía que a quiniela uruguaia repartía moitos premios pero eu daquela non sabía de que raio falaba.
A escola comezaba o 15 de marzo. O colexio máis achegado era o Monseñor José Benito Lamas que quedaba a tres cuadras do apartamento. Neste centro de ensino que erguera o párroco Andrés Moreno non había monxas. As clases eran impartidas por mestras contratadas. Houbo que mercar unha túnica branca e unha moña de cor azul mariño. Con este democrático uniforme obrigatorio ingresou oficialmente no novo país. A mestra falou coa nai para dicirlle: La felicito, señora, nadie diría que su hijo lleva poco más de tres meses en el país y ya habla como un uruguayo. Recordaba que en Tines coñecera a dona Leonor. A mestra da Coruña vivía na casa da avoa e ás veces ía con ela pero na clase había moito rebumbio porque os nenos pequenos estaban xunto cos maiores.