Francisco Asorey: O esculpir da alma galega

Este escultor de Cambados, nado en Cambados e fillo de emigrantes retornados, homenaxeado no Día das Artes Galegas de 2024, soubo facer soar o son telúrico das pedras e da madeira, retratando a esencia do país. A súa obra é un mosaico da terra, do sentimento, da transcendencia, e nela converxen a escola de Mestre Mateo (século XII, escultor/arquitecto, español) e o preludio de mestres como Leiro ou Manolo Paz (1957, escultor, español). A súa arte bebe do románico e do barroco, manifestando unha vontade romántica de extraer a beleza do inerte, achegándose á forza do escultor, pintor, arquitecto e poeta italiano Miguel Ángel (1475-1564) na súa técnica por extraer o todo da nada.

Formado na Escola de Artes e Oficios dos Salesianos de Sarriá (Barcelona), xunto a Parellada, quen o introduxo no estudio dos arcaísmos medievais, o Novocentismo catalán e a admiración polas formas rodinianas (Auguste Rodin), e influenciado en Madrid por outros mestres, Asorey soubo sintetizar as novas correntes escultóricas coa iconografía fondamente galega. A súa chegada definitiva a Santiago en 1918, ao gañar a praza de escultor anatómico da Facultade de Medicina, foi clave para o desenvolvemento da súa obra máis senlleira. O seu San Francisco (1926), primeira medalla na Exposición Nacional de Belas Artes, ou o Monumento a San Francisco (1927-1930) en Compostela, con ese resumo en pedra das orixes do movemento franciscano, son mostras da súa capacidade para integrar a tradición coa modernidade. Mesmo a súa etapa final, marcada pola abstracción postcubista e o neohumanismo lírico, como se ve no Cristo de Moià, amosa unha constante evolución, un trazo que o novo catálogo subliña como o dun “viaxeiro inmóvil” coñecedor das vangardas a través da súa vasta biblioteca.

Asorey, coñecido como o “escultor da raza” e figura que encarnou o espírito da Xeración Nós, destacou pola súa mestría no traballo da madeira policromada, onde a muller galega se converteu en protagonista. Nas pezas de madeira, a muller galega ocupa un espazo central. En Naiciña (1921), Ofrenda a San Ramón (1923), O tesouro (1924), Santa (1926) ou San Francisco (1926), sucédense reflexións teóricas e plásticas: unha maternidade enraizada que evoca culturas antigas, unha iconografía áxil que converte o elemento popular en protagonista, e a condición da galega representada cun atrevido espido non sensual. O rescate recente de Nai de Dor (1926) ilustra como o artista aproveita o ancheamento da madeira para ligar a imaxe á tradición das divindades da terra. A observación detida, como apunta o catálogo, permite descubrir o seu proceso de traballo no taller: a pesar de ser ortodoxo na talla, Asorey non sempre realizaba as pezas en bloques, senón que as dividía e integraba o corte para ocultalo visualmente, buscando potenciar a “mestura de misticismo e proximidade” das súas figuras.

A exposición no Gaias, comisariada por Miguel Fernández-Cid, excelso crítico de arte de director do Marco de Vigo, e coordinada por Carmen Asorey, neta do artista, non só reúne as súas obras máis emblemáticas, senón que tamén as contextualiza con bosquexos, fotografías, catálogos e documentación. O obxectivo é apreciar a complexidade do seu universo estético desde unha óptica contemporánea, recoñecendo a súa relevancia artística e histórica, e permitíndonos a todos revivir o sentimento da Galicia romántica e profunda que el soubo eternizar nas súas formas.

O percorrido vital de Asorey está marcado pola súa intensa conexión con intelectuais, escritores e artistas nos anos vinte e trinta. A pesar de non ter viaxado ao estranxeiro, o seu coñecemento da historia da arte era inmenso. Isto explícase pola proximidade con figuras como Ramón Cabanillas, Villar Ponte, Castelao, Valle-Inclán e Curros Enríquez (Manuel Curros Enríquez, cos que compartía unha voz épica e a defensa dos valores da cultura galega. Esta afinidade era reforzada pola súa impresionante biblioteca, repleta das mellores historias da arte, guías de museos, monografías e tratados sobre escultura e iconografía. Esta biblioteca de uso, de “calidade inhabitual entre os artistas da súa época”, permitíalle a Asorey ser un “viaxeiro inmóvil” que integraba as vangardas na súa arte profundamente galega.

O recoñecemento que acadou en vida foi excepcional no contexto da escultura española do século XX: poucos artistas realizaron tanta obra pública perdurable ou conectaron cun público tan amplo.

Porén, como sinala o comisario Miguel Fernández-Cid (crítico de arte, español), tras a súa morte, o seu legado caeu nun “pouco é lembrado” que contrasta coa súa calidade obxectiva e a súa presenza nas coleccións institucionais e nas principais cidades galegas. A reivindicación da súa figura faise necesaria, pois Asorey foi un artista de obradoiro, sobrio, que entendía a arte como universal, cimentada na tradición e actualizada na técnica. Cando lle preguntaban polas claves do seu traballo, el respondía con conceptos como “honestidade” e a procura de “misterio e espiritualidade”, reafirmando a súa condición de escultor esencialmente relixioso e apegado á obra monumental.

A súa capacidade para innovar maniféstase ata a súa etapa final, como se observa no Cristo de Moié. A obra naceu dun encargo que suxería unha estética románica. Asorey transformou o encargo, aplicando o seu coñecemento de iconografía e anatomía para crear unha imaxe desacougante e complexa. Representa un instante clave do sufrimento humano, pero cunha serenidade extrema. O Cristo está “aplanado, como deitado, desinchado, case pegado á cruz”. A síntese da dor, a morte e o esgotamento, abordada desde a serenidade, convértea nunha obra mestra, profundamente reflexiva e un novo modelo iconográfico da crucifixión. O estudo do catálogo, cos bosquexos previos, revela a evolución do artista e a súa constante loita por lograr unha obra con contido, que ofreza espiritualidade.

Mentres se esculpe, as mans vanse facendo expertas, e a obra determina un lugar para pensar en algo ou en alguén concreto, mesmo nunha terra, nun xeito de ser, concibir e estar. Miguel Ángel atopou entre o mármore o que o material bruto contiña, e fíxoo visible para os que nin sequera sabemos buscar entre a pedra ou a madeira. Asorey atopou nela a alma de Galicia.

Alberto Barciela

Xornalista