Opinión

Dona Diáspora na cidade uruguaia de Melo

Dona Diáspora na cidade uruguaia de Melo

Hai tempo que a nosa vella emigrante quere achegarse pola capital do departamento uruguaio de Cerro Largo para cumprir co convite da súa boa amiga Xoana Fernández Morales. Na casa que foi de don Vicente latexan os aires sentimentais de Vilanova de Lourenzá.

 

  • DIÁSPORA: Tes que perdoar miña querida Xoana por non poder vir antes a coñecer o lugar onde descubriches que no outro lado do mar, en Galicia, houbo unha muller excepcional que espertou en ti a paixón polas palabras que expresan a ledicia de almorzar cada mañá cun “cántaro fresco” na man. Ando sempre ensarillada co meu choio de Valedora Honoraria da Emigración Galega e sen tempo para compartir experiencias coas persoas que coma ti levo no meu corazón.
  • XOANA: No te preocupés. Vos venís por acá cuando podés pero estás conmigo en espíritu aunque tus pasos te lleven a seguir la huella de mi padre en el molino familiar. No entiendo que sigas laburando tan fuerte ahora que con las nuevas tecnologías se recortaron significativamente las distancias. Mi consejo es que laburés a ritmo de tango y dejés la muiñeira para situaciones excepcionales como cuando se acerca el 17 de mayo.
  • DIÁSPORA: Non penses que traballo moito, o que pasa é que o meu rendemento é escaso despois dun século de viaxes polo mundo adiante. Sigo ilusionada en axudar a fortalecer o sentimento de pertenza ao noso verde paraíso atlántico pero a humidade vaime entalando os ósos. Quixera bailar un tango ou candombear polas rúas do Barrio Sur pero os xeonllos están tesos. Non me queixo pero non vou parar ata que todos os emigrantes teñan a súa tarxeta de membros emocionais de pleno dereito da patria de Rosalía de Castro.

 

  • XOANA: Te felicito. Sos una gayega bárbara que me recuerda a mi padre cuando me hablaba de su tierra de Vilanova de Lourenzá. Tenés empuje. En mi caso fui una mujer blanda o si querés simplemente una ama de casa medio boluda que nunca decidió nada sobre asuntos domésticos. Lo triste es darse cuenta después cuando ya no tiene remedio. El milico no era mal tipo pero era un tronco, es decir que no se movía un milímetro del guión. Su formación castrense no le permitía conectar con la palabra o el diálogo. Lo suyo era dar y recibir órdenes. ¿Me entendés?
  • DIÁSPORA: Agradezo que abras a caixa dos recordos íntimos. Poida que atopes un pouco de conforto se botas fóra antigas doenzas. Coido tes certa semellanza coa túa admirada Rosalía xa que ela tamén fracasou no seu matrimonio. Ti es unha figura da literatura universal e referente para xeracións de autores uruguaios que repetían os teus versos. Os nenos na escola aprenderon a ser respetuosos coa natureza lendo as páxinas de ‘Chico Carlo’ e quixeron falar coas figueiras como ti facías. Sempre estiveches no máis alto do pedestal aínda que o teu marido fose un pouco túzaro.
  • XOANA: Yo lo veo diferente, en serio, como si hubiese dos Juanas o mejor dicho: una Juana y una Xoana. Mi padre me llamaba Xoaniña y me gustaba mucho. Es evidente que la lengua gallega es más dulce que la castellana al prescindir de los sonidos guturales. No hablo de doble personalidad, no, hablo de dos mujeres diferentes. Una de ellas corre libre por los montes que rodean Vilanova de Lourenzá. La otra está atada en el hogar –una continuación del cuartel– preside el varón protector. Está claro que quien escribió poemas fue la gayega molinera mientras la china criolla se encargaba de poner la comida en la mesa.
  • DIÁSPORA: Penso que ten máis mérito o que fixeches sabendo que non contabas co apoio do teu home. Supoño que cando teu pai recitaba de memoria algún poema de Rosalía comentaría tamén detalles da cantora do Sar. Admirabas aquela gran muller que puido chegar ata o máis alto cumio lírico a pesar dos freos que a vida lle puxo diante. A túa figueira [Porque es áspera y fea, porque todas sus ramas son grises, yo le tengo piedad a la higuera] é irmá da rosaliana figueiriña que prantei. No teu poema ‘Raíz salvaje’ –me ha quedado clavada en los ojos la visión de ese carro de trigo que cruzó rechinante y pesado sembrando de espigas el recto camino– estás lembrando a honrosa herdanza de filla do muiñeiro Vicente Fernández.
  • XOANA: Fueron los poemas de Rosalía los que me llevaron a ingresar en el mundo de la poesía. Escuchando a mi padre viajaba por el río Sar y paseaba por Santiago de Compostela. Siento mucho no haber sido más decidida para acercarme a charlar un rato con la higuera de Padrón. Era una muchacha soñadora pero poco práctica. Quizás fui demasiado sumisa al control de un esposo excesivamente celoso. Creo que el poeta argentino Carlos Penelas que también tiene sangre gallega me define correctamente en los versos de Melódico de su gran libro ‘Valses poéticos’: Soy puro sentir. Un alma arrobada en el fervor. Invisible por la luz.
  • DIÁSPORA: Volvo desculparme por quitar temas que poden entristecerte. Non é a miña intención. O certó é que en Galicia tiñas moitos amigos e recibías constantes invitacións para coñecer o lugar de nacemento do teu pai. Eras moi prezada. Hoxe todos os estudantes de Vilanova de Lourenzá coñecen os teus libros que poden ler na biblioteca municipal ‘Vicente y Juana Fernández’. Tiveches tamén o apoio do mestre don Paco del Riego que foi quen máis escribiu sobre a túa obra creativa. Se houbeses visitado Galicia, pódoche asegurar que volverías ao Uruguai cunha nova actitude sobre a vida en parella. O teu home andaría dereitiño e sen abrir a boca porque agora ‘la gayega se avivó’.
  • XOANA: No sabés lo que me arrepentí de no llevar a mi hijo a conocer la tierra del abuelo paterno. ¿Te das cuenta lo que son las vueltas de la vida Diáspora? Escribí un poema anunciando que iba a viajar y me perdí el aroma único de los castaños del monte de los Fernández. Donde estamos ahora, debajo de la parra, compartía con mi padre la ilusión de ir a la huerta a recoger unos porotos. Los mimaba para que se pareciesen a las ‘fabas’ de su tierra y les hablaba en gallego cuando las iba a regar. Mi padre trajo semilla de su pueblo pero decía que en Melo la tierra es demasiado seca. Al final quedé como una hija desagradecida que se olvidó del cariño de un culto emigrante que se enamoró del campo abierto de Cerro Largo.
  • DIÁSPORA: Non penses que es unha desagradecida porque non é certo. Ti formas parte da historia literaria galega e somos nós os que estamos agradecidos porque sen usar a nosa lingua fuches capaz de escribir desde o corazón dunha filla que atopou o seu manancial lírico nunha terra de xente xenerosa. Pola túa recoñecida riqueza espiritual tes reservado unha cadeira de honra no altar máxico que se ergue no Monte Pindo para aqueles dos nosos descendentes que escolleron ser parte activa dos prados máis fermosos do mundo. Eu sei que te arrepintes do seudónimo escollido para asinar os teus textos. Naqueles tempos non sabías nada da nación vasca nin da súa singular lingua propia e descoñecías a trapallada que fixeron os familiares do teu home cun típico apelido euskaldún. Nunca utilizo o teu nome artístico. Para min es Xoana de Vilanova ou Xoana de Lourenzá segundo lea unha obra en verso ou en prosa. Sabes que podes contar comigo para o que sexa. Somos dúas viaxeiras que van collidas da man na procura de espazos de liberdade polo mundo adiante.