Un achádego engaiolante

A Cándido Moure Rodríguez,

Todo comezou no verán galego de 1996. Carmen Norambuena Carrasco, historiadora chilena, experta en migracións, hoxe Decana da Faculdade de Humanidades da nosa Universidade de Santiago de Chile, amiga leal dos galegos, concurrira a un congreso en A Coruña sobre o tema dos fluxos migratorios a América. Alí coñeceu a Lois Pérez Leira, entón un mozo inquedo que lle falara dun galego exilado, xornalista de afección, diputado da Segunda República, galeguista bó e xeneroso, que vivira en Santiago de Chile entre os anos 1941 e 1956, e que escribira unha chea de crónicas e artigos periodísticos no xornal máis popular daquela en Chile, o diario ‘La Hora’. Carmen tomou nota, apontando datas e nomes, e voltou a Santiago do Novo Extremo disposta a levar adiante unha fonda pescuda nas hemerotecas…
Dous anos máis tarde comezáramos as tarefas de investigación ao abeiro do noso recén creado Centro de Estudos Galegos do Instituto de Estudos Avanzados da Universidade de Santiago de Chile. Conteille o asunto ao meu señor pai, lucense nado en A Touza, o ano 1912, daquela con oitenta e sete anos nas costas e sesenta e cinco na América do Sur… O vello galego de Santa María de Vilaquinte faloume de Ramón, a quen coñecera nas fins da década dos corenta, cando chegara a Chile un amigo de ámbolos dous, o escritor ourensán Eduardo Blanco Amor, cuxos libros, editados en Bós Aires e Santiago de Chile, tiñamos adicados en casa, ao pater familia.
–“Ramón acostumaba vir a Exprinter, a empresa turística que fondaran en Chile os teus tíos Manuel e José María, co gallo de trocar moeda arxentina que lle chegaba dende a capital do Prata, en pago de colaboracións en xornais bonaerenses. Sentaba enfronte do mesón dos cambios e agardaba, sacando do pantalón, na zona do groso bandullo, un libro aberto e dobrado nas páxinas en que ía a súa lectura incansábel, e púñase a ler sen pausa… Dicíase del que era capaz de ler un libro por día… Coido que era certo… Mira, fillo, tes que recuperar eses escritos seus; son parte da nosa memoria viva…”.
Estiveramos sete anos cumpridos entre as interminábeis visitas á hemeroteca da nosa Biblioteca Nacional, recollendo aqueles textos dos cales hoxe poderiamos afirmar que eran “ouro trocado por calderilla”, parodiando a ese outro Ramón inesquencíbel que fora Valle-Inclán, cando resumía as própias miserias materiais do oficio xornalístico en Madrid… Meu pai dicía tamén que a vida intelectual de Madrid non tivera existido sen a presenza de don Ramón María del Valle-Inclán i Montenegro.
Agora temos a opera magna de Ramón Suárez Picallo nas mans, feita libro e máis CD, co seu milleiro de crónicas e artigos, nun calidoscopio engaiolante que latexa nas verbas e da conta, dun xeito, á vez poético e desenfadado, dunha época histórica de mágoas sen fin, de exilios, desterros, guerras e miserias perpetradas por ise “lupo do home” que acostumamos ser os patéticos homo sapiens, aínda tan lonxe da convivencia civilizada…
Mais Ramón soubera supera-lo resentimento e botar fóra os padecementos cotiáns, para exercer o seu oficio de taumaturgo das palabras, escribíndonos as súas saborosas crónicas que ían dende unha receta de cómo prepara-la merluza, pasando por nidios comentarios sobre os sucesos mundiais da posguerra incivil española, da Segunda Guerra e certeiros achegamentos e glosas á vida política e cultural das nacións hispanoamericanas –incluido Chile e a súa xente que soubera coñecer dabondo– ata estudos literarios e doutras artes, especialmente das escénicas, que tanto lle gustaban.
Ramón Suárez Picallo non puido cumprir o seu soño máis acariñado: voltar a Veloi, como lle prometera a Eduardo Blanco-Amor, seu paisano e amigo. Sen embargo, trouxéramos con nós, dende o Último Reino que chamamos Chile, o tesouro perenne das súas verbas, para pechar un ciclo de case un século. A súa Patria nos acolle hoxe, quizáis como eses chilenos que lle acougaron nos días grisallos do exilio, aínda que nós chegamos a Sada, non co fardel das mágoas, senón coa nostalxia e o amor polas nosas raigames, isas que nunca esquencera este fillo pródigo e bendito de Sada que se chamou Ramón Suárez Picallo.