Óscar Ibáñez, gaiteiro e frautista galego

“Os gaiteros da Galicia do exterior están ao nivel dos mellores do territorio”

O seu primeiro traballo en solitario levou por título ‘Alén do mar’ e con el puxo no mercado discográfico un repertorio de temas que simbolizan o fluxo de emigrantes entre Galicia e América. Trátase de melodías galegas e latinoamericanas do gaiteiro Óscar Ibáñez, enriquecidas con elementos propios da música celta e inspiradas no poema ‘O fillo de Celt’, de Ramón Cabanillas. Con ‘Alén do mar’ abríronselle as portas a novas creacións musicais nas que traballa neste intre e coas que pretende interconectar a cultura galega coa cubana.

“Os gaiteros da Galicia do exterior están ao nivel dos mellores do territorio”
Oscar Ibañez_Foto Carlos Puga
Óscar Ibáñez toca a gaita nunha das súas actuacións musicais recentes.

O seu primeiro traballo en solitario levou por título ‘Alén do mar’ e con el puxo no mercado discográfico un repertorio de temas que simbolizan o fluxo de emigrantes entre Galicia e América a finais do século XIX e durante o XX. Trátase de melodías galegas e latinoamericanas do gaiteiro Óscar Ibáñez, enriquecidas con elementos propios da música celta e inspiradas no poema ‘O fillo de Celt’, de Ramón Cabanillas. Con ‘Alén do mar’ abríronselle as portas a novas creacións musicais nas que traballa neste intre e coas que pretende interconectar a cultura galega coa cubana. As xustifica porque, segundo asegura, América “está más conectada culturalmente ao noso repertorio”.

A docencia lle permitiu viaxar ao exterior para impatir os cursos que programa a Secretaría Xeral de Emigración da Xunta orientados a promover a cultura musical galega máis alá das propias fronteiras. Nos 20 anos que leva desenvolvendo esta actividad, o frautista e gaiteiro galego Óscar Ibáñez (naceu na localidade pontevedresa de Poio hai case que 40 anos) foi quen de atender á sensibilidade que xerou na súa vea creativa a presenza de galegos en América e tamén a de cidadáns doutros pobos na comunidade autónoma para compoñer as melodías do seu primeiro traballo en solitario: ‘Alén do mar’, co que colleitou importantes éxitos.

A súa ‘viaxe’ musical cara a América con este álbum preséntase como unha iniciativa para afondar nun camiño menos explorado pero con grandes posibilidades creativas.

Pregunta. Desenvolveu a súa actividade docente en México, Venezuela, Cuba, Perú, Arxentina, Brasil, Chile, Estados Unidos e tamén en diversos países de Europa. Que percibiu en cada un destes lugares no que atinxe a música galega e, en concreto, á gaita? Cal foi a súa influenza?

Resposta. Os galegos, unha das cousas que levaron con eles cando emigraron foi a música tradicional e, en concreto, a gaita; non deixaron nunca a gaita atrás. Fixeron colectivos de grande tradición gaiteira e desenvolveron unha emigración con identidade propia.

Certo é que as xentes que emigraron foron asumindo estilos dos países de acollida e tamén os trouxeron acá. Agora temos habaneras, corridos, tangos... que se integran na nosa música por ese movemento de ida e volta dos fluxos migratorios.

Por mor da oportunidade que me deu a Secretaría Xeral de Emigración para impartir cursos de gaitas no exterior, decateime de que, despois de, a lo menos, 150 anos de emigración, a gaita segue viva, e que persoas descendentes de galegos de terceira e cuarta xeración seguen vinculados á nosa cultura e ao noso instrumento.

Eu considero importante o curso ‘Escolas abertas’ da Secretaría Xeral de Emigración, polo cal, mestres de música galega no exterior veñen a Galicia para continuar coa súa formación; este ano fíxose en Ourense e a través del se pode comprobar que a xente está moi en contacto coa tradición e que se segue formando no apartado musical.

P. Dos seus estudos do noso pasado musical, a que conclusións chega sobre o papel que xogou a nosa música no exterior?

R. A nosa música no exterior ten unha marca, porque xerou un movemento interesante. Por falar do caso de Arxentina, nese país se crearon selos discográficos e cinematográficos promovidos por músicos galegos que, ao longo do século XX, tiveron o seu público determinado; creáronse industrias cinematográficas e fonográficas, de tal xeito que non se pasaba desapercibido. Houbo producción propia e moitos músicos adquiriron representatividade.

A gaita galega foi unha marca presente máis alá de Galicia e ese traballo hai que agradecerllo aos músicos da emigración e aos colectivos que fixeron os traballos de difusión: rondallas, corais, grupos de folk. Foi todo un movemento de música que se abriu e se ten que ter en conta.

P. Que aportou aos nosos emigrantes manterse en contacto cun instrumento tan vencellado a Galicia como é a gaita?

R. A gaita une a todos os países europeos. Se se ten que escoller un instrumento que una a toda Europa, ese sería a gaita.

Hai unha serie de gaitas que destacan máis que outras, como é o caso da gaita escocesa. Hai unhas 50 morfoloxías de gaitas espalladas por toda Europa o que dá conta de que é o elemento máis representativo e universal. Coa emigración se espalla por todo o mundo, tamén a gaita galega.

P. Que futuro lle espera a este instrumento?

R. A gaita está en auxe; nunca houbo tantas escolas e industrias discográficas ao redor deste instrumento. Os artistas fixeron un traballo de expansión universal e isto contribuíu a súa difusión. O que ocorre é que vivimos nun contexto de globalización e os rapaces teñen ofertas que non esixen tanto esforzo, pero eu penso que a gaita ten futuro para moitos anos.

P. Sona distinta a gaita galega en América?

R. Sona distinta. En Galicia, con respecto á gaita, se seguiron dous caminos: nas cidades, se seguiu o modelo vencellado aos gaiteros de Soutelo de Montes (un gaiteiro ou dos e tamboril e bombo), mentres que no rural foron influenciados polas bandas de música, e incorporaron frauta, clarinete, saxo... Os músicos da emigración decántaronse por esta modalidade porque non lles quedou outra que asumir a música e os xéneros de moda nos países de acollida. En América, con máis permeabilidade, os músicos se adaptaron aos tempos e interpretaron música de películas, tangos, habaneras... e as integraron nos seus repertorios, porque o seu obxectivo era amenizar as celebracións festivas galegas e españolas.

Mentres, en Galicia, tamén se integrou a música dos que chegaban procedentes doutros países, que traían acá as polcas, maruzcas..., que se mesturaron con alalás, muiñeiras, alboradas...

Por outra banda, hai unha identidade galego-arxentina, galego-venezolana e galego-cubana que paga a pena ser estudada con profundidade. Algunhas desas peculiaridades foron chegando a Galicia ata aparecer como unha realidade diferenciada, pero agora están máis unidas por causa de programas como o da Secretaría Xeral, que favorecen o contacto entre as xentes de alá e de acá. Ao longo do século XX non había ese contacto. Agora, os de alá e de acá están máis conectados, non só por mor da iniciativa da Secretaría Xeral, senon tamén debido a fenómenos como internet e as novas tecnoloxías, que favorecen os canles para a interconexión.

Moitos músicos se queixaban de que nos anos 70 non había quen tivera un libro ou unha partitura sobre a que consultar, e esa circunstancia influíu na tradición e xerou unha evolución característica, pero hoxe en día isto xa non é así.

P. Continúan as novas xeracións da diáspora a demandar os sons da gaita?

R. Xa o creo que os demandan. Hai moita xente no exterior con moita calidade. Hai músicos nas escolas de gaitas e nos centros vencellados a emigración que teñen un gran nivel musical, equiparable ao da Galicia territorial.

A música galega é unha música que funciona mais ben fora. Quizais acá non somos quen de valorar ben a nosa música porque a temos. Non obstante, cando saímos, enchemos teatros e nos acollen como estrelas; fartámonos de vender discos; a nosa música funciona. No exterior se valora máis aos galegos e iso temos que traballalo un pouco máis. Hai que contribuír a que se xere nova industria para o país e iso só se pode conseguir comprando discos, acudindo a concertos... Ademais, hai artesáns que venden centenares de gaitas para a emigración.

O certo é que hai nivel. Dende o ano 97, que comecei a traballar nos centros galegos como docente, puiden comprobar que hai nivel. Este ano deille clase aos mestres que imparten música nesas entidades do exterior e podo dicir que están ao nivel dos mellores gaiteiros do territorio. Por iso, podo asegurar que hai gaitas para tempo.

P. Despois do tempo investido para sacar adiante o disco ‘Alén do mar’, en que se está a empregar neste intre?

R. Traballo nun disco en solitario; un libro disco sobre música galega en Cuba e tamén noutro tipo de traballos vencellados a música tradicional. É un traballo que vai a camiñar na líña de ‘Alén do mar’ tras a boa acollida que tivo este disco. É un camiño cara a América, unha liña, a da emigración, que está menos explotada e nos pode abrir as portar para a expansión da nosa música.

Unha traxectoria na compaña de ‘Óscar Ibáñez & Tribo’

Os seus comezos tiveron como protagonistas distintos grupos de música tradicional como ‘Celme’ ou ‘Pai da Cana’, cos que percorreu boa parte de Europa e América.

A súa ampla formación musical académica permitiulle a Óscar Ibáñez participar en máis de 20 traballos discográficos e catro libros-cd e emprearse durante máis de dez anos no Arquivo Sonoro do Servizo de Patrimonio Documental e Bibligráfico da Deputación de Pontevedra.

Coa súa banda de directo ‘Óscar Ibáñez & Tribo’, formada por músicos de longa e recoñecida traxectoria, levou a música por toda a Península Ibérica, Gran Bretaña e Italia.

Inmerso en novas experiencias musicais, este creador de sons cos que fai mestura de diversas expresións culturais, aposta pola gaita como instrumento universal que une a todos os pobos do continente europeo.